Bauhaus hotspots in Berlijn, Dessau en Weimar, Duitsland

Als je van architectuur houdt, heb je vast en zeker al gehoord van de Bauhaus-beweging. Deze artistieke en architecturale beweging viert dit jaar zijn honderdste verjaardag met tentoonstellingen en andere evenementen in heel Duitsland..

In Noord-Rijnland-Westfalen, kun je meer te weten komen over hoe Bauhaus ontstaan is en hun eerste architecturale manifestaties bewonderen. Maar het zijn de Duitse steden Berlijn, Dessau en vooral Weimar die voor altijd verbonden zullen zijn met deze beweging.

Lees snel verder en ontdek alles over wat je in 2019 (en later) rond Bauhaus kunt doen in deze drie steden.

Bauhaus in Berlijn, Dessau, en Weimar: bezienswaardigheden

Bauhaus in Berlijn

In Berlijn zijn er over de hele stad voorbeelden van de Bauhaus-beweging terug te vinden. Als je je ogen open houdt, vind je architecturale overblijfselen van de stijl terug in parkeergarages met meerdere verdiepingen, woonwijken, platte daken, kubieke hoekige gebouwen en sobere, eenvoudige gevels.

Historisch gezien wordt Berlijn vaak beschouwd als de derde Bauhaus-stad. De progressieve kunstschool verhuisde naar hier in 1932 vanuit Dessau (en daarvoor Weimar).

In Berlijn viel deze school onder het gezag van de derde directeur, Ludwig Mies van der Rohe. Ze werd echter politiek bekritiseerd door de nazi’s vanwege haar “ontaarde communistische ideeën”. De school was slechts tien maanden actief, voordat ze onder het nazi-regime viel en in 1933 moest sluiten.

Hoewel de hele wereld moest toekijken hoe Bauhaus, de school die zo’n revolutionaire impact had op de algemene visie van kunst en design, gesloten werd, is de Bauhaus-beweging nooit echt tot een einde gekomen. Na de sluiting emigreerden de studenten en docenten en verspreidden ze de ideeën van de beweging over de hele wereld.
 

Originele Bauhaus-tentoonstelling in de Berlinische Galerie

De Berlinische Galerie is een museum voor kunst, fotografie en architectuur in Kreuzberg, Berlijn. Het is een van de nieuwste musea van de stad. Ik ging er naar een indrukwekkende tentoonstelling rond allerlei Bauhaus-objecten.

Er zijn meer dan 1000 verschillende stukken te zien. Sommige van de buitengewone schatkamer van het Bauhaus-Archiv, anderen geleend van internationale musea en privécollecties. In plaats van een traditionele chronologische benadering, verkent de tentoonstelling de Bauhaus-beweging door 14 verschillende case-studies te bekijken (één voor elk jaar van het bestaan van de school).

Een voorbeeld van deze case studies – en mijn persoonlijke favoriet – is de beroemde geometrische theepot ontworpen door Marianne Brandt – stijlvol maar praktisch.

Omdat de tentoonstelling werd opgesteld ter ere van de honderdste verjaardag van Bauhaus, kan het er behoorlijk druk worden. Vermijd lange rijen door op voorhand eenskip-the-line-ticket te kopen.

Tijdelijk Bauhaus Archiv

Het iconische Bauhaus Archiv in Tiergarten wordt op dit moment helaas gerenoveerd en gemoderniseerd en zal pas klaar zijn voor een grote heropening in 2022. Je kan wel naar een tijdelijke tentoonstelling van het museum in Charlottenburg en die is nog steeds de moeite waard.

Deze tijdelijke versie van het museum is zowel een tentoonstellingsruimte als een ruimte voor lezingen, filmvertoningen en interactieve debatten. Ze bevindt zich in hetzelfde gebouw als de Bauhaus Archiv souvenirwinkel, waar workshops plaatsvinden en historische foto’s en documenten te zien zijn.

Er is een duidelijke tijdlijn van Bauhas-gebeurtenissen te zien en, toch toen ik daar was, ook ueen overzicht van de vrouwen die een belangrijke rol speelden in de Bauhaus-beweging.

De toegang is gratis en het museum is geopend van 10u tot 18u van maandag tot zaterdag.
 

Siemensstadt

Siemensstadt is een grote modernistische woonwijk in Charlottenburg-Noord (Berlijn) en Spandau. Hoewel de minimalistische gebouwen er op het eerste gezicht misschien niet zo uitzien, is deze wijk een belangrijk overblijfsel van de Bauhaus-beweging en nu ook erkend door UNESCO als werelderfgoed.

Het doel achter Siemensstadt was om betaalbare woningen te creëren voor de werknemers die in de nabijgelegen fabriek van Siemens werkten. Zes architecten hebben meegewerkt aan dit project en bouwden in totaal 1.379 appartementen die aan de opdracht voldeden tussen 1929 en 1934.

Een van de zes architecten was de eerste directeur van de Bauhaus-school, Walter Gropius. De gebouwen werden ontworpen In overeenstemming met de denkwijze van Bauhaus, waarbij functionaliteit en sociale bruikbaarheid centraal stonden.

Een goede wandelroute gaat van U-Bahn-station Siemensdamm door de Mäckeritzstrasse en de Goebelstrasse, deels op en af de Jungfernheideweg en verder door de Goebelstrasse tot je het kruispunt met de Heilmannring bereikt, waar je een klein informatiecentrum zal vinden (toen ik er was, was het gesloten).

Op verschillende plaatsen in Siemensstadt vind je blauwe panelen terug met meer informatie over de gebouwen en hun architecten.
 

Diner en een nachtje in het Ellington Hotel Berlin

Het viersterrenhotel Ellington is gehuisvest in wat ooit een evenementencentrum was. Het werd gebouwd tussen 1928 en 1931 door architect Erich Mendelsohn, en stond oorspronkelijk bekend als het Haus Nürnberg.

Het gebouw behoort tot een substijl van de Bauhaus-beweging, de “Neue Sachlichkeit” of “Nieuwe Objectiviteit”. Hoewel het gebouw werd gerenoveerd in 2007, zijn veel van de elementen uit de jaren 1920 en 1930 bewaard gebleven en terug te vinden in de inkomkamers, de trappen en de hal.

Hotel Ellington neemt graag deel aan het eeuwfeest en dat doet het door een Bauhaus-voorgerecht aan te bieden in het restaurant Duke. Het gerecht bestaat uit een tartaar van langoustines met aioli, sepia, houtskool, saffraan, spirulina en pimenton de la Vera. Je kan het van maandag tot zaterdag bestellen vanaf 18:00 uur. Ik heb het kunnen proeven tijdens mijn korte verblijf in het hotel.

De Duke heeft 15 Gault & Millau-punten, dus ik wist dat ik verwend zou worden.

De Duke biedt je de keuze tussen een vast 3- of 5-gangen menu of om à la carte te eten. Ik koos voor het laatste. Mijn diner begon met twee amuse-bouches gevolgd door het Bauhaus-voorgerecht dat voortreffelijk was. De ingrediënten werden afzonderlijk geserveerd om een mooie “Bauhaus-constructie” te maken. Bij het eten moest je alle ingrediënten mengen.

Als hoofdgerecht had ik perfect klaargemaakte tarbot met verschillende soorten groenten en de beste pierogi die ik ooit heb gegeten. Zowel de pierogi als de tarbot kwamen met een subtiele, nootachtige boter. Telkens als ik eraan terugdenk loopt het water me weer in de mond.

En toen kwam het dessert. Ik kijk altijd even naar de dessertkaart voordat ik iets bestel en dus wist ik dat ze iets hadden dat ze “I love chocolate” noemden. Hoe zou ik dat kunnen overslaan? Het werd de perfecte afsluiter van een perfecte maaltijd: een combinatie van chocolademousse, ijs met witte chocolade en een krokant chocoladekoekje boordevol smaak.

De bediening was ook uitstekend en de sfeer in het restaurant was perfect. In sommige chique restaurants kan je je snel ongemakkelijk voelen wanneer je er alleen gaat eten (naar mijn mening toch), maar de Duke heeft een warme sfeer die alleen wordt versterkt door de zachte jazzy/loungy achtergrondmuziek.

Ik kan het alleen maar aanbevelen.

Na het eten was het tijd om terug naar mijn kamer te gaan. De kamers van het Ellington zijn modern en zijn voorzien van airconditioning, een televisie en een elegante open badkamer met een douche. WiFi is gratis in het hele hotel en gasten kunnen gebruikmaken van een fitnessruimte. Massages en trainingssessies kunnen afzonderlijk worden geboekt.

Naast het restaurant Duke heeft het hotel ook een loungebar, een serre en een zomerterras. Dit hotel is ideaal gelegen doordat het in de buurt ligt van het metrostation Wittenbergplatz, het beroemde Europa Center en de winkelstraat Kurfürstendamm. Ideaal dus om hier te verblijven als je de stad wil verkennen.

Vergelijk tarieven / Kijk op Booking.com / Lees de beoordelingen op TripAdvisor
 

Bauhaus in Dessau

Dessau is de stad waar Bauhaus pas echt tot zijn recht kwam. Hierdoor is het een fascinerende plek is om te bezoeken, vol met typische sporen en overblijfselen van de kunst- en designbeweging.

De stad wordt beschouwd als de plek waar de belangrijkste afbeeldingen en kenmerken van Bauhaus-producten, gebouwen en ideologieën voor het eerst werden gevormd. Het is dan ook geen verrassing dat Dessau tegenwoordig de grootste hoeveelheid aan originele Bauhaus-bouwwerken ter wereld heeft.

Dessau werd de tweede thuis van de school die Walter Gropius naar daar verhuisde in 1925 nadat de faculteit in Weimar werd gesloten. Hier in Dessau begon een nieuwe, belangrijke fase van Bauhaus. Voor het eerst werden er lessen architectuur gegeven, alsook tal van nieuwe ontwerpgenres.
 

Het Bauhaus-gebouw

De school zelf was gehuisvest in het Bauhaus-gebouw, dat tegenwoordig een icoon van modern design is. Toen het werd gebouwd, met zijn doosachtige vormen, werd er kennis gemaakt met een geheel nieuwe architecturale taal – een taal die mensen nog nooit eerder hadden gezien.

Het had onder andere een werkplaatsvleugel, een “feestzone” en studentenkamers. Het is mogelijk om het gebouw te bezoeken en je kunt zelfs overnachten in een gerestaureerde voormalige studentenkamer.
 

Meisterhäuser von Walter Gropius / Meesterhuizen van Walter Gropius

Dichtbij het Bauhaus-schoolgebouw staan de “Meisterhäuser” of Meesterhuizen. Deze zijn ontworpen door Walter Gropius zelf en gebouwd voor de leraren van de Bauhaus Academie en hun families.

Zelfs vandaag zien ze er ongelooflijk modern uit dankzij hun gestileerde Bauhaus-kenmerken: witte geometrische structuren met strakke lijnen en platte daken. Er zijn in totaal zeven huizen (drie halfvrijstaand en één vrijstaand voor de directeur). Ze zijn allemaal ontworpen met exact dezelfde lay-out, maar onder rechte hoeken ten opzichte van elkaar geplaatst om er niet identiek uit te zien.

De huizen werden gerestaureerd en heropend in de jaren 1990 en geregistreerd als UNESCO-werelderfgoed. Enkele van ‘s werelds beroemdste kunstenaars, ontwerpers en architecten zoals Paul Klee en Wassily Kandinsky hebben in deze gebouwen gewoond.

Vandaag kun je rond de huizen lopen en ze zelfs bezoeken, behalve eentje dat momenteel een kunstenaarsresidentie is. Sommige zijn gereconstrueerd om aan te geven hoe ze er destijds uit hadden gezien, sommige zijn nu tentoonstellingsruimtes. Ze zijn dagelijks geopend en er zijn ook rondleidingen (ongeveer een uur lang) beschikbaar.
 

Cake in in het restaurant Kornhaus

Het Kornhaus-restaurant werd in 1929 gebouwd in opdracht van de stad Dessau. Het is een fantastische lunchplek, gelegen op de oevers van de rivier de Elbe met prachtig uitzicht op het water en lekker eten. Het is vernoemd naar een historische graanschuur die er op die site stond tot jaren 1870.

Het Kornhaus-café werd ontworpen door Carl Fieger, een architect die al enkele jaren met Walter Gropius samenwerkte. Zijn concept was een rechthoekige vorm van twee verdiepingen aan een halfcirkelvormig met glas bekleed café te plakken dat over de rivieroever uitsteekt.

Als een archetypisch Bauhaus-gebouw, met zijn vloeiende bochten en in elkaar geschoven kubieke blokken, paste het Kornhaus perfect in het plaatje. Het verenigde kunst en functioneel ontwerp en was afgestemd op zijn omgeving, in harmonie met de lijnen en rondingen van de rivier.

Hoewel een bezoek aan dit restaurant interessant is vanwege de architectuur, had ik gemengde reviews gelezen over het eten en dus besloot ik er gewoon ‘s middags naartoe te gaan om iets te drinken. Eerst en vooral: is de omgeving fantastisch, daar het Kornhaus grenst aan een groot park en uitzicht biedt op de rivier de Elbe.

Ten tweede was ik verrast hoe druk het er was toen ik daar aankwam. Het restaurant zat vol! Gelukkig waren er twee tafels bij de bar aan de ingang en mocht ik daar gaan zitten om te genieten van thee en cake. De cake was geweldig – een groot stuk cheesecake met mandarijntes – en ik was verrast om in totaal slechts € 5,8 te betalen op zo’n iconische plek.

Ik heb wel een kijkje kunnen nemen in het restaurant, maar omdat het er zo druk was, heb ik geen foto gemaakt om de mensen niet te storen.

Lees meer beoordelingen op TripAdvisor.
 

Bauhaus Museum Dessau

Het gloednieuwe Bauhaus-museum in Dessau werd begin september 2019 geopend. Het is een opvallende glazen structuur in het stadspark. Het is een gebouw binnen een gebouw, en de collectie vind je terug in een zwarte betonnen kubus (zonder natuurlijk licht om de exposities te kunnen bewaren) op de eerste verdieping, omgeven door een spectaculaire glazen gevel.

Op de begane grond bevinden zich het café, het winkeltje, een Bauhaus-speelpark voor kinderen en een open expositieruimte.

Het museum, dagelijks geopend, vertelt het verhaal van deze nieuwe manier van leven. De verzameling van ongeveer 49.000 exposities laat zien hoe deze ideeën die in de jaren 20 in Dessau zijn gesmeed, vandaag bijdragen aan onze moderne cultuur.

Toen ik er was, lag de focus van de tentoonstelling op het werk en de experimenten van de studenten van Bauhaus. Er was zoveel te zien, en dan waren er ook de audiostations en de materialen die aangeraakt mochten worden. Ik raad het ten sterkste aan.

Goed om te weten: Je moet vooraf je ticket voor het museum kopen, omdat je een tijdslot moet kiezen waarin je het museum gaat bezoeken.
 

Laubenganghäuser en de Törten-wijk

Wat ik van plan was te bezoeken maar waar ik geen tijd voor had, was de Törten-wijk. Ik had al wat onderzoek gedaan naar deze wijk, dus deel ik dat even met je.

Tijdens de Weimarrepubliek (1919 – 1933) was er grote behoefte aan betaalbare woningen. Bauhaus-oprichter Walter Gropius ging dit aanpakken door de kosteneffectieve woonwijk Dessau-Törten te bouwen, bestaande uit 314 rijhuizen.

De vijf “Huizen met toegang tot het balkon” (ook bekend als Laubenganghäuser) waren een uitbreiding van het landgoed Törten. Ze werden ontworpen en gebouwd door Hannes Meyer in 1929. Meyer was een Zwitserse architect en de tweede directeur van de Bauhaus-school.

De rij gebouwen (in totaal 90 appartementen) werd ontworpen voor mensen met een laag inkomen. Hun belangrijkste kenmerk is het gemeenschappelijke gangpad of balkon, dat naar een trap aan de voorzijde leidt. Deze gemeenschappelijke balkonruimte diende om mensen bij elkaar te brengen en een gevoel van gemeenschap te bevorderen.
 

Bovenstaande is slechts een selectie van waarschijnlijk de meest iconische of belangrijke Bauhaus-plaatsen in Dessau, maar er zijn er nog veel meer en je kunt er gemakkelijk twee volledige dagen doorbrengen om ze allemaal te bezoeken.
 

Goed om te weten:
Het duurt vaak eventjes om van de ene naar de andere Bauhaus-locatie te wandelen in Dessau, maar vrees niet: er is een Bauhaus-bus!
Bus 10 verbindt alle Bauhaus-gebouwen en rijdt dagelijks tussen 10.00 en 17.00 uur.
Meer informatie: dvg-deassau.de
 

Bauhaus in Weimar

Weimar speelde een enorm belangrijke rol in de geschiedenis van de beweging. Hier richtte Walter Gropius zijn Bauhaus-school op in 1919, en hij af er les tot 1925 toen de school onder politieke druk gedwongen werd om naar Dessau te verhuizen.

In het begin maakte architectuur nog geen deel uit van de opleiding totdat ze naar Dessau moest verhuizen. In plaats daarvan leerden de studenten op een totaal nieuwe manier naar de wereld te kijken. De eerste jaren gingen over experimenteren en uiteindelijk ontwerpen voor industriële productie.

Deze nieuwe school nam een zeer egalitaire benadering: studenten hadden geen academische kwalificaties nodig, alleen talent. Het doel van Gropius was om een nieuw gilde van ambachtslieden te creëren. Hij wilde de barrière tussen beeldende kunst en toegepaste kunst doorbreken.

Als je door de stad wandelt, vind je niet meteen zoveel Bauhaus-kenmerken terug in de gebouwen, die grotendeels klassiek van stijl zijn. Toch zijn er behoorlijk wat fascinerende Bauhaus-gebouwen. Om nog maar te zwijgen van een prachtige verzameling kunstvoorwerpen. Samen vertellen ze het verhaal van hoe het toen was, en de context waarin de beweging werd geboren.

Bauhaus-museum Weimar

Het Bauhaus-museum Weimar zou je ook wel een langverwacht eerbetoon kunnen noemen, gewijd aan de belangrijke rol van de stad bij het definiëren van de beweging in de 20e eeuw. Het werd geopend in april 2019 ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van Bauhaus.

Het gebouw werd ontworpen door architect Heike Hanada. De witte minimalistische kubus representeert meteen de stijl waar Bauhaus voor staat. Onder een selectie van permanente en tijdelijke tentoonstellingen, beschikt het Weimar Bauhaus-museum over de oudste verzameling Bauhaus-schatten ter wereld, persoonlijk verzameld door Walter Gropius zelf.

Het museum is elke dag open, maar op maandag slechts een halve dag.

Goed om te weten:Dit Bauhaus-museum rekent er op dat je een specifiek tijdslot voor je bezoek kiest.
 

Tentoonstelling “Van de Velde, Nietzsche und die Moderne um 1900” in Neues Museum Weimar

De nieuwe permanente tentoonstelling in het Neues Museum heet “Van de Velde, Nietzsche en het modernisme rond 1900”. De collectie is een eerbetoon aan de protagonisten van het vroege modernisme die de grondleggers waren voor de oprichting van de Bauhaus-school.

Wat maakte Weimar het het ideale gebied voor deze nieuwe manier van denken? Welke invloed hadden figuren zoals Friedrich Nietzsche, Harry Graf Kessler, Elisabeth Förster-Nietzsche en Henry van de Velde op de Bauhaus-filosofie?

In deze tentoonstelling worden deze vragen behandeld en gaat men dieper in op de omgeving waar deze radicale verandering in kunst en design zich heeft ontwikkeld. Dit gebeurt aan de hand van objecten, schetsen en coole 3D-installaties.

Het grote museumgebouw zelf dateert uit het midden van de 19e eeuw toen het werd opgericht als het Grand Ducal Museum. De majestueuze trap en hoge plafonds maken je beleving in dit museum compleet.

Het museum is op alle weekdagen open, behalve op dinsdagen.
 

Haus Hohe Pappeln

Haus Hohe Pappeln werd gebouwd in 1907 en 1908 en was het huis van Henry van de Velde en zijn gezin. Van de Velde was een Belgische architect die de School voor Toegepaste Kunsten in Weimar opende die zich uiteindelijk ontwikkelde tot het Bauhaus. Hij ontwierp het hele huis zelf, van de verf op de muren en stoffering tot de meubels en inrichting.

Hij en zijn gezin woonden daar tot 1917, totdat ze werden gedwongen het te verkopen en het land te verlaten vanwege een toename aan vijandigheid tegenover buitenlanders tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het huis, nu geopend als museum, werd gerestaureerd en gereconstrueerd volgens de eerste plannen van Van de Velde.

De rondleiding door Haus Hohe Pappeln neemt je mee door de tuinen en kamers van het huis, inclusief de eetkamer, salon en nieuw ingerichte studeerkamer.
 

Haus Am Horn

Het baanbrekende Haus Am Horn is het enige echte Bauhaus-gebouw in Weimar en grappig genoeg, het eerste gebouw dat ooit werd gebouwd volgens de ontwerpprincipes van Bauhaus. Met Am Horn stelden de meesters en studenten hun ideeën over een moderne manier van leven voor.

Het is een eenvoudige structuur: een kleine witte rechthoekige kubus van staal en beton met een plat dak. Het werd ontworpen door Georg Muche en was eigenlijk een modelhuis gebouwd voor de eerste Bauhaus-tentoonstelling in 1923. Het was bedoeld om deel uit te maken van een groter project, maar de financiering voor de school werd teruggetrokken en zo werd ze gedwongen te verhuizen.

Je kunt nu het huis bezoeken om erachter te komen waarom het werd gebouwd en ingedeeld op die manier. Het is ook mogelijk om in de tuin rond te lopen.
 

Het hoofdgebouw van Bauhaus University in Weimar

Het hoofdgebouw van de Universiteit van Bauhaus werd ontworpen door Henry van de Velde en was af in 1911. Dit was een van de meest invloedrijke kunstacademies van die tijd en werd het epicentrum van de Bauhaus-school in 1919. Het werd gerenoveerd in 1999 en wordt nu gebruikt als de faculteit Bouwkunde en stedenbouw van de universiteit van Weimar.

Tegenwoordig wordt het hoofdgebouw door UNESCO erkend als werelderfgoed. Het is de moeite waard om even binnen te gaan om de spectaculaire wenteltrap te zien en je kunt zelfs een rondleiding krijgen van een student.

Direct buiten het gebouw is er nu ook het “Bauhaus Atelier”, dat in feite fungeert als een souvenirwinkel en een koffiebar. Het is leuk om er een drankje te bestellen en buiten te zitten wanneer het weer het toelaat.
 

Het Nietzsche Archiv

Het Nietzsche-archief werd opgericht door Elisabeth Förster-Nietzsche en documenteert het leven en werk van haar broer, filosoof Friedrich Nietzsche. Het is gehuisvest in Villa Silberblick, waar Nietzsche zijn laatste dagen doorbracht.

Na zijn dood gaf Elisabeth Henry van de Velde de opdracht om het gebouw te moderniseren en op te knappen. Het is nu een van de meest interessante en gedetailleerde voorbeelden van het werk van de kunstenaar. Net als Haus Hohe Pappeln werd alles erin ontworpen door Van de Velde. Het idee van dit totaalontwerp staat bekend als Gesamtkunstwerk.

Tegenwoordig is er zowel een tentoonstelling over het leven en werk van Nietzsche als een voorstelling van hoe het huis eruit zag met de meubels van Van de Velde erin. Er is een heel goede gratis audiogids beschikbaar in het Engels die je met korte stukjes informatie door de kamers leidt. Het duurt slechts 20 minuten, of 30 als je naar alle aanvullende commentaren wil luisteren.
 

De Weimar-kaart

De Weimar Card biedt gratis toegang tot een hele reeks bezienswaardigheden en activiteiten in Weimar, inclusief alle Bauhaus-sites die in dit artikel worden vernoemd. Als je dus van plan bent om veel te zien en te doen terwijl je in de stad bent, is deze kaart wel de moeite waard.

De kaart kost €32,5 en is 48 uur geldig vanaf het moment van activering (wat overeenkomt met het schrijven van je naam, de datum en het tijdstip van eerste gebruik op de achterkant van de kaart).

Er is ook een Bauhaus Card 2019 waarmee je toegang hebt tot meer dan 70 Bauhaus-bezienswaardigheden in Thüringen. Deze is echter alleen beschikbaar tot het einde van 2019.
 

De Bauhaus app

De Bauhaus+ app is beschikbaar voor iOS en Android. Hij bevat informatie over events, bijdragen over Bauhaus in Weimar, alsook audio tours door tentoonstellingen in het Bauhaus Museum, het Neues Museum, Haus Am Horn, en – vanaf de lente van 2020 – het Nietzsche Archiv.
 

En dat was het! Als je meer wil leren over Bauhaus, kijk op de officiële website. Voor meer informatie over dingen die je kan doen in Duitsland, moet je op de website van de Nationale Toeristische Dienst zijn.
 

PIN VOOR LATER