In 2019 vierde Duitsland de honderdste verjaardag van de invloedrijke Bauhaus-school met speciale rondleidingen, tentoonstellingen en andere evenementen in steden en regio’s waar Bauhaus een belangrijke rol heeft gespeeld. Een van die regio’s is Noord-Rijnland-Westfalen.
Ik trok drie dagen naar de steden Krefeld, Essen en Hagen – ook beter bekend als de “Bauhaus Triad” – om op zoek te gaan naar beroemde Bauhaus-sites en meer te leren over deze beweging.
Op vlak van architectuur ben ik geen experte, maar ik hou van rondkuieren in steden, het bewonderen van historische façades en op zoek gaan naar de verhalen die erachter schuilen. Dus wat volgt is niet alles wat je moet weten over Bauhaus in NRW maar mijn persoonlijke ervaring met het ontdekken van deze stijl die jou hopelijk zal prikkelen om zelf een kijkje te gaan nemen.
De plekken in deze post kan je doorheen het jaar bezoeken, ook nu de honderdste verjaardag voorbij is.
Bauhaus in NRW
Hoewel Weimar bekend staat als de geboorteplaats van Bauhaus, was het in Nordrhein-Westfalen dat de aanzet tot deze beweging gegeven werd. Later gingen ook veel voormalige leraren en studenten van de Bauhaus-school hier wonen en werken.
Aan het begin van de 20e eeuw was Hagen de plaats waar avant-gardearchitecten art nouveau verder ontwikkelden tot een meer functionele stijl, wat later leidde tot de hoofdontwerpprincipes van Bauhaus.
Het was ook hier dat kunstliefhebber Karl Ernst Osthaus het Folkwang Museum stichtte en als patroon optrad voor architect Walter Gropius. Hem zou Osthaus later aan een positie helpen in Weimar, waar Gropius de Bauhaus-school zou oprichten.
Toen Osthaus stierf, verhuisde het Folkwang-museum naar Essen. De combinatie hiervan met de groei van de stad als industrieel en artistiek centrum was een trekpleister voor modernistische en later vooral Bauhaus-kunstenaars, met wie de stad nauwe banden onderhield.
Dankzij de textielindustrie was Krefeld een interessante speeltuin voor Bauhaus-kunstenaars en maar liefst 25 van hen hebben hun stempel gedrukt op deze stad. Laten we onze reis hier beginnen.
Bauhaus in Krefeld
1. Verseidag in Mies van der Rohe Business Park
De beroemde modernist en Bauhaus-architect Ludwig Mies van der Rohe heeft ooit maar één groot fabriekscomplex ontworpen en dat is dat in Krefeld. Het staat zowel bij de lokale bevolking als bij buitenlanders bekend staat de “Verseidag”. In tegenstelling tot veel andere projecten van Mies, werd er niet zoveel geschreven over deze textielfabriek.
De Verseidag was niet alleen het enige fabriekscomplex dat Mies ontwierp; het was ook zijn laatste project voordat hij naar de Verenigde Staten vertrok om de opstand van het nationaal-socialisme te ontvluchten.
De Verseidag werd nooit volledig voltooid. Dit door zowel het veranderende politieke klimaat als de economische crisis. Het is ook niet helemaal bekend hoe Mies vanuit zijn basis in Berlijn toezicht hield op het bouwproces en hoe vaak hij precies de werf ging bezoeken.
Wat men wel weet, is dat Mies alleen het originele HE-gebouw en de kleurstoffenwinkel zelf getekend heeft. Het plannen van de rest van de gebouwen liet hij over aan zijn student Erich Holthoff, die de leiding nam over de bouw van de Verseidag.
De site is uniek omdat fabrieken tot dan toe altijd zo’n beetje donkere, vuile plekken waren. De Verseidag was en is allesbehalve dat. Mies gaf dit gebouw grote ramen op alle verdiepingen en witte façades, twee dingen die op dat moment ongekend waren en die de plek tot op heden een tijdloze sfeer geven.
Vandaag is de Verseidag geen fabriek meer. Het is een multifunctioneel complex met coworking- en kantoorruimtes dat zich in de laatste fase van renovatie bevond toen ik het bezocht. Eind 2019 zou het af moeten zijn.
Wanneer het klaar is, hebben niet alleen de Bauhaus-gebouwen een nieuwe functie gekregen, maar ook de oudere fabrieksgebouwen op het terrein. De site biedt dan ook sport- en wellnessfaciliteiten, een evenementenhal, een kinderopvang en diverse cafés.
Het is mogelijk om in je eentje door de openbare ruimtes van de Verseidag te dwalen, want de meeste gebouwen zijn voorzien van een klein infopaneel waarop wordt uitgelegd wat er vroeger was. Tijdens het Bauhaus-feestjaar kan je echter ook deelnemen aan rondleidingen. Meer info vind je hier.
Praktisch
Mies van der Rohe Business Park GmbH & Co. KG
Girmesgath 5, 47803 Krefeld
Op Girmesgath kan je gratis parkeren.
2. Haus Lange en Haus Esters
Hermann Lange en Dr. Josef Esters waren directurs van de Verseidag maar ook persoonlijke fans van Mies. Ze vroegen hem beiden om een huis in Krefeld te ontwerpen, vlak naast elkaar. De bouwwerken werden voltooid tussen 1928 en 1930 en zijn vandaag open voor het publiek als musea voor hedendaagse kunst.
Je kunt de huizen alleen bezoeken tijdens tentoonstellingen, maar als er iets te doen is, krijg je echt twee dingen voor de prijs van één: het interieur van de huizen en de expo die op dat moment loopt.
Toen ik deze huizen kwam bezichtigen, was slechts één van de twee open. In het andere werd de tentoonstelling voorbereid die nog loopt tot 26 januari 2020.
Die tentoonstelling richt zich op alternatieve vormen van het huiselijke leven door 16 internationale ontwerpers, architecten en andere kunstenaars. Het idee is om een kijkje te nemen in dat leven er in de toekomst zou kunnen uitzien, op basis van een reflectie van hoe het er op dit moment uit ziet.
Hoewel je inkom moet betalen om de huizen te bezoeken, zijn hun tuinen gratis toegankelijk en zeker de moeite waard om eens door te wandelen. Ze zijn niet zo groot maar mooi aangelegd en voorzien van een aantal interessante kunstwerken.
Praktisch
Museums Haus Lange en Haus Esters
Wilhelmshofallee 91-97, 47800 Krefeld
In de Welhelmhofsallee kan je gratis parkeren.
3. Het paviljoen van Thomas Schütte
In het Kaiserpark in Krefeld kun je een houten constructie van de hand van kunstenaar Thomas Schütte bezoeken. Het is zowel een sculptuur als een functionele expositie- en evenementenruimte.
Het paviljoen werd speciaal ontworpen voor het Bauhaus-feestjaar en dient ook als vertrekpunt voor Bauhaus-gerelateerde rondleidingen. Het heeft een diameter van bijna 15 meter en kan worden onderverdeeld in 8 verschillende ruimtes die kunnen worden gebruikt voor lezingen, vertoningen van documentaires, tentoonstellingen en presentaties met meer informatie over de Bauhaus-leden die in Krefeld woonden en werkten.
Het Bauhaus-paviljoen is achthoekig. Aan één kant vind je de ingang en de andere zijden vormen kleine tentoonstellingsruimtes.
Toen ik daar was, toonden vijf van die ruimtes documentaires en interviews over Bauhaus, terwijl twee alleen foto’s en documenten vertoonden. In een paar van de filmruimtes kon je ook enkele foto’s bewonderen.
Als je Duits verstaat, is het een geweldige plek om meer te leren over Bauhaus. Als je geen Duits kan … wordt het wat moeilijker. In totaal is er ongeveer drie uur aan beeldmateriaal om te bekijken en dat kan vanuit comfortabele strandstoelen, maar het is allemaal in het Duits. Het boekje dat samenvat waar elke voorstelling over gaat, is ook alleen in het Duits.
Nu begrijp ik wel een beetje Duits en kan ik bijvoorbeeld eten bestellen en een aantal gemakkelijke vragen stellen, maar drie uur lang naar architecturale verdiepingen luisteren gaat mijn kennis te boven.
Ik vond het jammer dat geen van de documentaires ondertiteld was of dat er geen overzichtsboekje in het Engels was, want van de dingen die ik kon begrijpen (ik heb een paar stukjes van de documentaires mee proberen te pikken), kon ik wel afleiden dat er veel interessante informatie gedeeld werd.
Wat ook fijn geweest zou zijn, is als je de mogelijkheid had om het paviljoen meerdere keren te bezoeken. Drie uur beeldmateriaal is veel en je kunt in het paviljoen niets drinken en ook niet naar het toilet.
Ik kan me voorstellen dat iemand die echt in Bauhaus geïnteresseerd is, alles graag zou willen zien maar het moeilijk zal vinden om zo lang geconcentreerd/gehydrateerd te blijven én niet naar het toilet te gaan.
Conclusie: zeker doen als je Duits begrijpt. Zo niet, dan zijn de andere Bauhaus-sites in Krefeld interessanter.
Praktisch
Thomas Schütte Pavillon, Wilhelmshofallee/Kaiserstraße, 47800 Krefeld
Je kan gratis parkeren op de Wilhelmhofsallee.
Bauhaus in Essen
1. De Zollverein
De Zollverein is een voormalige kolenmijn van 100 hectare. Ze staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO en werd omgebouwd tot een multifunctionele site met een sterke connectie met de artistieke en industriële geschiedenis van het Ruhrgebied.
Je vindt hier het regionale Ruhr Museum, het Red Dot Design Museum, horeca, het Phänomania Experience Field, wandel- en fietsroutes, kunstinstallaties en een aantal aan boeken-, meubel-, sieraden- en designwinkels.
Het is ook de plek in Essen waar het honderdjarig bestaan van Bauhaus wordt gevierd met verschillende evenementen.
Zollverein als een Bauhaus-site
Zollverein is gebouwd volgens het Bauhaus-principe van functionalisme. De 20 gebouwen van de site zijn symmetrisch langs twee assen geplaatst en de meeste tonen een sterke invloed door modernistische architectuur.
Een hoogtepunt voor Bauhaus-liefhebbers bij Zollverein is Shaft 12. Ontworpen door de architecten Fritz Schupp en Martin Kremmer, onderscheidt deze schacht zich door haar eenvoudige en functionele ontwerp. Ze werd in 1932 geopend en de combinatie van haar blokkengebouwen en stalen spanten leverde Zollverein snel de reputatie op van de mooiste kolenmijn ter wereld.
Als je meer wilt weten over de relatie tussen de Zollverein en de Bauhaus-beweging, volg dan de rondleiding “Zollverein Architecture Yesterday and Today”, speciaal georganiseerd voor het Bauhaus-feestjaar.
Tentoonstelling: “Aufbruch im Westen. Die Künstlersiedlung Margarethenhöhe”
Het Ruhrmuseum aan de Zollverein concentreert zich op de natuurlijke en culturele geschiedenis van het Ruhrgebied vanaf zo’n 300 miljoen jaar geleden tot op de dag van vandaag. Voor Bauhaus 100 heeft het de speciale tentoonstelling “Aufbruch im Westen” opgezet.
Deze tentoonstelling richt zich op de bouw van en het gemeenschapsleven in Margarethenhöhe, een vroegere kunstenaarskolonie in Essen die niet langer meer als dusdanig bestaat, maar die je wel nog als gewone woonwijk kunt bezoeken.
Meer dan 600 objecten illustreren hoe de kunstenaars er zichzelf, hun werk en hun leven ontwikkelden in de jaren 1920.
De tentoonstelling was op een interessante manier samengesteld. Het eerste deel ging over de kolonie als een architecturaal project, terwijl het tweede deel meer gericht was op de kunstenaars die er woonden. Uitgebreide infopanelen waren zowel in het Engels als in het Duits beschikbaar en er was een zeer informatieve audiogids in het Engels.
De rest van het Rurhmuseum
Als je er toch al bent, moet je ook de rest van het Rurhmuseum bezoeken. Er is een permanente tentoonstelling en een verdieping met een interactieve tentoonstelling over de Route van Industrieel Erfgoed. Door middel van interactieve aanraakschermen, kun je daar meer te weten komen over de geschiedenis en het huidige gebruik van industriële sites in Europa, maar vooral in Duitsland.
Om er te geraken, loop je door een hal met oude machines en van daaruit kun je naar het panoramische dak.
Voor alle afdelingen van het museum kan je afzonderlijk kaartjes kopen, zodat je kan beslissen of je alles of slechts een deel wilt zien.
Red Dot Design Museum
Toen ik in Zollverein was, bezocht ik ook het Red Dot Design Museum. Het Red Dot Design Museum stelt designobjecten voor uit ongeveer 45 landen over een tentoonstellingsoppervlak van meer dan 4.000 m².
Wat wel leuk is, is dat al deze modern uitziende objecten die we nu in het dagelijks leven gebruiken, worden weergegeven in dit oude industriële gebouw waarvan de originele structuur goed bewaard is. Zo zie je bijvoorbeeld van die strakke witte elektronica contrasteren met een oude bakstenen muur.
Omdat het museum meer dan 2.000 objecten tentoon stelt, selecteert het er elke maand enkele als “obect van de maand”. De permanente tentoonstelling geeft bezoekers een idee van hoe design zich in de loop van de jaren heeft ontwikkeld en hoe het van land tot land verschilt. Ze wordt aangevuld met tijdelijke tentoonstellingen die gericht zijn op specifieke onderwerpen.
Meer dingen die je kan doen in de Zollverein
Ik concentreerde me op de Bauhaus-gerelateerde activiteiten in Zollverein, maar eigenlijk is de site in zijn geheel interessant voor diegenen die meer willen leren – en vooral zien – van deze architectuurbeweging.
Ik heb het museum bezocht, maar ik heb ook het hele domein verkend om alle kunstinstallaties en sculpturen te bekijken. Ik vond vooral de Ringpromenade, een circulair pad van 3,5 km dat de verschillende Zollverein-sites met elkaar verbindt, erg leuk. Ik heb het te voet gedaan, maar zag ook anderen die het met de fiets deden.
De Ringpromenade maakt deel uit van het Zollverein Park, waar planten zijn ontstaan op de plekken waar vroeger kolenafval werd opgeslagen. Het is een plek waar inwoners en bezoekers kunnen ontspannen met een boek of bij een picknick.
En ja, de Zollverein-site zelf is gratis toegankelijk. Je betaalt alleen toegang als je een museum wilt bezoeken of een speciaal evenement wilt bijwonen.
Praktisch
Zeche Zollverein
Gelsenkirchener Str. 181
45309 Essen
2. Siedlung Margarethenhöhe
Na de tentoonstelling over de Margarethenhöhe-vestiging in het Ruhrmuseum te hebben gezien, kun je de wijk zelf gaan bezoeken.
Margarethenhöhe werd gebouwd door de stad Essen en de familie en het bedrijf van Friedrich Krupp. Toen Friedrich stierf, zag zijn vrouw Margarethe het als haar plicht om het sociale welzijnswerk voort te zetten waar hij zich mee had beziggehouden. Ze richtte op 1 december 1906 de Margarethe Krupp Stichting voor Huisvesting op.
Margarethe voorzag de stichting van grond en kapitaal en er werd een landelijke competitie gehouden om een architect voor het project te vinden. Die architect werd Georg Metzendorf. Hij werd grotendeels gekozen vanwege een soortgelijk project dat hij met succes had afgerond in Darmstadt, namelijk de vestiging Mathildenhöhe.
Margarethenhöhe werd al snel een magneet voor verschillende soorten kunstenaars die hun studio’s daar vestigden. Dat gebeurde echter niet willekeurig.
De stichting kon bepalen wie bij Margarethenhöhe kon huren en kon er dus voor zorgen dat de “kolonie” kunstenaars had die getraind waren in verschillende kunstvormen zoals keramiek, schilderkunst en goudsmederij. Veel van hen hebben bijgedragen aan de tuinstad met de creatie van monumenten, sculpturen en andere soorten decoraties.
Als je wat rondloopt, kun je zien hoe de huizen allemaal op elkaar lijken, maar nooit helemaal hetzelfde zijn. Dat komt doordat steeds dezelfde materialen werden gebruikt maar altijd in andere combinaties.
Tegenwoordig is het bijna onmogelijk om hier iets te huren, aangezien de buitenwijk zich in het populaire zuiden van Essen bevindt. Veel mensen die hier wonen, hebben het recht op huur van een overleden familielid geërfd. Als je dat geluk niet hebt, kom je op een erg lange wachtlijst te staan.
De bouw van de buitenwijk gebeurde in niet minder dan 29 fasen tussen 1909 en 1938. Ze werd zwaar beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog maar daarna gerestaureerd.
Praktisch
Het is gratis om te parkeren in de straten van Margarethenhöhe. Ik ging naar Am Brückenkopf 8 – een adres dat ik online vond in Google Maps om tot daar te rijden. Am Brückenkopf is de kleine straat vlak voor de toegangspoort van Margarethenhöhe.
3. Meer Bauhaus in Essen
Om meer te weten te komen over het Bauhaus 100-programma van de stad, kijk je hier.
Bauhaus in Hagen
1. Osthaus-Museum Hagen
Het interieur van het Karl Ernst Osthaus-Museum werd oorspronkelijk ontworpen door de beroemde architect Henry van de Velde om de kunstcollectie van de avant-gardistische kunstheilige Karl Ernst Osthaus tot zijn recht te laten komen. Het werd toen het Folkwang Museum genoemd.
De collectie van het Folkwang Museum werd door de erfgenamen van Osthaus aan de stad Essen verkocht, maar de stad Hagen slaagde erin het gebouw over te kopen. Het is sindsdien meerdere keren gerestaureerd en is nu een centrum voor art nouveau en expressionistische kunst, meestal gekoppeld aan Osthaus en de artistieke kringen waarin hij zich bevond.
Als beschermheer was Osthaus van groot belang voor de Bauhaus-beweging. Hij was een goede vriend van Walter Gropius – een van de oprichters van de beweging in Weimar – en voorzag hem van werk en contracten. Osthaus stelde Gropius ook voor aan Henry van de Velde als nieuwe hoofd van het Weimar Kunstgewerbeinstitut, dat in 1919 het Bauhaus zou worden.
Met andere woorden, je zou kunnen zeggen dat de wortels van Bauhaus in Hagen liggen.
Voor de viering van Bauhaus 100 zet het Osthaus-Museum het hele jaar door verschillende tentoonstellingen op. Ik ging naar “Tussen Bauhaus en dictatuur”, een tentoonstelling die de invloed van de Bauhaus-beweging in de stad Hagen illustreert. Ze loopt nog tot 2 juni.
Praktisch
Osthaus-Museum
Museumplatz 1
Hagen
2. Hohenhof – Museum des Hagener Impuls
Het Hohenhof is een art nouveau-villa van de Vlaamse architect Henry van de Velde, ontworpen voor Osthaus om in te wonen. Niet alleen de structuur van het gebouw is van Van de Velde, maar alles van het meubilair tot de wanddecoraties, lampen en zelfs bestek. Veel van deze objecten werden bewaard en worden tentoongesteld.
De villa werd voltooid in 1908 en moest deel uitmaken van een grotere kunstenaarswijk bestaande uit 16 villa’s – de Gartenstadt Hohenhagen – maar het project was nog niet voltooid toen Osthaus in 1921 stierf en het is onvolledig gebleven.
Vandaag geeft het museum een overzicht van het leven en werk van Osthaus en organiseert het ook tijdelijke tentoonstellingen.
ook in het Hohenhof is een tentoonstelling voor het Bauhaus-feestjaar georganiseerd. Ik ging erheen en ik moet zeggen dat het zeker de moeite waard was, vooral voor alle bouwtekeningen maar ook om gewoon het interieur van het huis te zien.
Het enige dat een beetje jammer was, was dat, wederom, alle informatie in het Duits was. Het is wel mogelijk om hier een rondleiding te krijgen.
Praktisch
Hohenhof
Stirnband 10
Hagen
! Enkel open in het weekend.
Meer Bauhaus in NRW
Als drie steden niet genoeg zijn, moet je zeker eens het Bauhaus-tentoonstellingsoverzicht en het overzicht van tours en routes op de website van het toerismebureau Nordrhein-Westfalen bekijken.
Vergeet je reisverzekering niet
Hoe goed je alles ook plant, er kan altijd wat onverwachts gebeuren: een boeking wordt geannuleerd, je wordt ziek of je laat je GSM vallen. Wanneer zulke dingen gebeuren, dekt een goede reisverzekering je. Ik heb een reisverzekering die het hele jaar doorloopt maar je kan er ook per reis eentje afsluiten. Heb je er zelf nog geen? Vraag dan nu een gratis offerte aan:
PIN VOOR LATER
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met het Duitse Nationale Bureau voor Toerisme en Toerisme Nordrhein-Westfalen